Trong phần 2 của loạt bài viết về Hợp đồng thuê, các ông sẽ tìm hiểu về cách ghi nhận, cách tính toán các bài tập liên quan đến Hợp đồng thuê và cách sử dụng máy tính Texas Instruments BA II qua những ví dụ cụ thể.

Công ty A thuê một cái máy có giá thị trường \$100,000 trong 5 năm từ công ty B, với giá trị thanh lý \$10,000 và lãi suất thuê 8%.

Tôi nhập các dữ liệu này vào máy tính như sau:

• PV = 100,000: bấm máy 100,000 → PV
• n = 5: bấm máy 5 → n
• i = 8%: bấm máy 8 → I/Y (lưu ý nhập là 8 chứ không phải 0.08, vì máy đã tự hiểu đây là 8%)
• FV = 0

Đầu tiên, tôi sẽ phải tính khoản tiền phải trả hàng năm (annual lease payment). Giá trị này chính là kết quả của các dữ kiện trên:

• Bấm máy PMT. Ta nhận được kết quả:  (23,341.08)

Vậy ta có khoản tiền phải trả hàng năm là 23,341. Ý nghĩa của con số này: tổng 5 dòng tiền 23,341 qua từng năm chiết khấu 8% sẽ cho giá trị 100,000.

Bây giờ, tôi sẽ đi vào cách ghi nhận của công ty A và công ty B trong từng trường hợp thuê tài chính và thuê hoạt động.

1.Cách ghi nhận của bên thuê (công ty A – lessee):

+) Đối với trường hợp thuê hoạt động (operating lease), cách ghi nhận khá đơn giản: toàn bộ khoản tiền phải trả được ghi nhận là chi phí hoạt động (operating expense), cụ thể là chi phí thuê (rental expense), và bút toán hàng năm của công ty A sẽ như sau:

	Debit	Credit
Chi phí thuê (Rental expense)	23,341
Tiền mặt (Cash)		23,341

Không có khoản nào xuất hiện trên bảng cân đối kế toán (balance sheet). Tất cả chi phí đều được ghi vào báo cáo lãi lỗ (income statement) và được phân loại trong báo cáo dòng tiền là CFO (operating cash (out)flow).

+) Đối với trường hợp thuê tài chính (finance lease), việc tính toán sẽ phức tạp hơn, và tương tự như cách tính trái phiếu ở môn Fixed Income, tôi lập ra một cái bảng như sau:

Năm	Giá trị đầu	Lãi	Thực trả	Trả gốc	Khấu hao	Giá trị cuối
1	100,000	8,000	23,341	15,341	18,000	84,659
2	84,659	6,773	23,341	16,568	18,000	68,091
3	68,091	5,447	23,341	17,894	18,000	50,197
4	50,197	4,016	23,341	19,325	18,000	30,871
5	30,871	2,470	23,341	20,871	18,000	10,000

• Phần trả gốc chính bằng chênh lệch giữa phần tiền thực trả và tiền lãi, (\$15,341= \$23,341 – \$8,000, \$16,568 = \$23,341 – \$6,773 ..).
• Giá trị đầu năm này là giá trị cuối năm trước, được tính bằng cách lấy giá trị đầu năm đó trừ đi phần gốc đã trả trong năm. (\$84,659 = \$100,000 – \$15,341 ..)
• Phần lãi bằng lãi suất tính theo giá trị đầu năm (\$8,000 = \$10,000 x 8%, \$6,773 = \$84,659 x 8% ..).
• Phần chi phí khấu hao tài sản hàng năm được tính theo công thức đường thẳng như sau:\[\frac{$100,000\ –\ $10,000}{5}\ =\ $18,000\]

Về phần hạch toán, tại thời điểm bắt đầu thuê, công ty A (bên thuê – lessee) sẽ ghi nhận tài sản tăng 100,000, và phần phải trả thuê tăng 100,000:

	Debit	Credit
Trang thiết bị (Assets)	100,000
Phải trả – thuê (Liabilities)		100,000

Hàng năm bên thuê sẽ hiển thị chi phí lãi thuê và khấu hao trên báo cáo lãi lỗ (income statement), khấu hao tích lũy giảm và trử phẩn phải trả thuê trên cân đối kế toán (balance sheet). Cách ghi nhận cho năm đầu tiên như sau :

	Debit	Credit
Chi phí lãi thuê (Interest expense)	8,000
Phải trả – thuê (Lease payables)	15,341
Tiền mặt (Cash)		23,341

	Debit	Credit
Chi phí khấu hao (Depreciation expense)	18,000
Khấu hao lũy kế (Accumulated depreciation)		18,000

Như vậy, trong năm đầu tiên:

• Tổng chi phí đi vào báo cáo lãi lỗ (income statement) là: Interest expense + depreciation expense = 8,000 + 18,000 = 26,000.
• Chỉ có \$23,341 tiền cash thực trả được tính vào CF (chi phí khấu hao là non-cash nên không được ghi nhận), trong đó:
  • Tiền lãi (interest expense) – \$8,000 – được ghi vào CFO (operating cash (out)flow).
  • Tiền trả gốc (principal expense) – \$15,341 – được ghi vào CFF (financing cash (out)flow).

2.Cách ghi nhận của bên cho thuê (công ty B – lessor):

Những thông tin về hợp đồng thuê này vẫn được giữ nguyên, cụ thể là:

• Giá trị thị trường: \$100,000
• Thời hạn: 5 năm
• Lãi suất: 8%/năm
• Giá trị thanh lý: \$10,000
• Tiền trả hàng năm: \$23,241

Tôi giả định thêm rằng giá trị của cái máy này trên sổ sách là \$80,000.

+) Với trường hợp thuê hoạt động (operating lease), bên cho thuê vẫn sở hữu chiếc máy, vì vậy nó vẫn xuất hiện trên cân đối kế toán (BS), và khoản tiền trả được ghi nhận trên báo cáo lãi lỗ (IS) như một phần thu nhập thuê:

	Debit	Credit
Tiền mặt (Cash)	23,341
Thu nhập thuê (Rental income)		23,341

Và vì công ty B vẫn sở hữu tài sản, phần chi phí khấu hao được ghi nhận theo phương pháp đường thẳng tương ứng với: \[\frac{$80,000\ –\ $10,000}{5}\ =\ $14,000\]

Bút toán tương ứng:

	Debit	Credit
Chi phí khấu hao (Dep. expense)	14,000
Khấu hao tích lũy (Acc. dep)		14,000

Tất cả phần doanh thu thu được sẽ được ghi nhận vào CFO (operating cash (in)flow).

+) Với trường hợp thuê tài chính (finance lease):

US GAAP phân loại thành 2 hình thức thuê tài chính:

• Sales-type: thường áp dụng cho những công ty sản xuất ra tài sản thuê, và khoản thuê sẽ được coi như 1 khoản doanh thu (lợi nhuận ghi nhận ngay) và 1 khoản vay nợ (với phần lãi nhận được qua từng năm).
• Direct financing: thường áp dụng cho những công ty mua lại tài sản từ nhà sản xuất, không ghi nhận lợi nhuận mà chỉ ghi nhận phần lãi nhận được hàng năm.

IFRS lại không phân chia như trên, nhưng việc ghi nhận cũng phụ thuộc vào việc công ty B là nhà sản xuất hay mua lại từ nhả sản xuất tài sản thuê đó.

a) Sales-types:

Như đã giả định ở trên, giá trị trên sổ sách của tài sản là $80,000. Thời điểm bắt đầu thuê, tài sản không còn trên cân đối kế toán của bên B, thay vào đó là 1 khoản thuê phải thu và doanh thu:

	Debit	Credit
Phải thu – thuê (Lease receivables)	100,000
Hàng tồn kho (Inventory)		80,000
Doanh thu (Revenue)		20,000

Các năm tiếp theo, bên cho thuê sẽ ghi nhận phần doanh thu lãi thuê (như bẳng tính phần trước), và giảm trừ phần thuê phải thu tương đương phần gốc:

	Debit	Credit
Tiền mặt (Cash)	23,341
Doanh thu lãi – thuê (Interest income)		8,000
Phải thu – thuê (Lease receivables)		15,341

b) Direct financing:

Theo như giả định, giá trị thị trường hợp lý của tài sản là $100,000, vì vậy không có phần lợi nhuận nào được ghi nhận cả. Phần tài sản giảm đi, thay vào đó là khoản phải thu trên cân đối kế toán:

	Debit	Credit
Phải thu – thuê (Lease receivables)	100,000
Hàng tồn kho (Inventory)		100,000

Các năm tiếp theo ghi nhận giống hệt như hình thức sales-type:

	Debit	Credit
Tiền mặt (Cash)	23,341
Doanh thu lãi – thuê (Interest income)		8,000
Phải thu – thuê (Lease receivables)		15,341

Chú ý, trong thuê tài chính (finance lease):

• Lãi từ cho thuê (Interest income) được ghi nhận là CFO (operating cash (in)flow).
• Phần gốc nhận được (Lease principal) được ghi nhận là CFI (investing cash (in)flow).

---

Trong phần 3 – cũng là phần cuối của loạt bài viết, các ông sẽ phải xem xét về ảnh hưởng của việc phân loại Hợp đồng thuê lên báo cáo tài chính.